Tướng Hoàng Xuân Lăm nhận xét:
Tôi đă gặp Anh Nguyễn Văn Hiếu sinh viên sĩ quan khóa Trần Hưng Đạo vào năm 1950, khi quân đội miền Nam bắt đầu đào tạo cấp chỉ huy cho quân lực. Cuộc đời binh nghiệp của Anh đă thăng tiến rất vinh quang, đảm nhận Tư Lệnh Sư Đoàn 22, Sư Đoàn 5 và Tư Lệnh Phó Quân Đoàn với cấp bậc Thiếu Tướng.
Cuộc đời binh nghiệp của Tướng Hiếu đă thăng tiến rất vinh quang thật đấy; tuy vậy, cũng không phải là hoàn toàn suông sẻ với ít nhiều trở ngại đă hăm chậm lại nhịp độ của sự thăng tiến này.
Trở Ngại Thứ Nhất
Khi thân phụ Tướng Hiếu, vào thời gian đó giữ chức Phó Giám Đốc Công An Bắc Phần, đến dự lễ măn khóa của Khóa 3 Trần Hưng Đạo, một huấn luyện viên Pháp nói riêng với cụ là sinh viên sĩ quan Hiếu tốt nghiệp với tổng số điểm cao nhất, nhưng người được chính thức chỉ định thủ khoa lại là Bùi Dzinh, một người gốc miền Trung để làm vui ḷng Quốc Trưởng Bảo Đại.
Tiếc là không thể kiểm chứng điều này bằng cách tra lục hồ sơ học bạ trong cảnh huống hiện tại để so sánh tổng số điểm của SVSQ Bùi Dzinh, một người được đôn lên từ cấp bậc hạ sĩ quan trong Quân Đội Viễn Chinh Pháp, và SVSQ Hiếu, một người gốc dân sự phải trải qua một cuộc thi tuyển. Tuy nhiên Đại Tá Không Quân Đinh Văn Chung, Khóa 3, cứ đinh ninh là Tướng Hiếu là thủ khoa, khi ông viết ngày 19 tháng 2 năm 1999:
Tôi không sao quên được ngày cả Đại Đội Khóa Sinh ăn mặc Đại Bạch Phục, cởi bỏ cặp lon chữ "alpha" của Sinh Viên Sĩ Quan để đeo lên vai cặp lon Thiếu Úy mới toanh và quỳ trước Bàn Thờ Tổ Quốc tuyên thệ.
Riêng anh Hiếu, Sĩ Quan Thủ Khoa, đại diện các khóa sinh bắn bốn mũi tên đi bốn hướng, tượng trưng cho chí trai tang bồng khắp bốn phương rồi tuốt kiếm thề. Bàn Thờ Tổ Quốc ghi lớn: "TỔ QUỐC - DANH DỰ - TRÁCH NHIỆM" đó là phương châm mà các Sĩ Quan Vơ Bị phải theo và luôn giữ đúng.
Vài ngày sau, 23/02/1999, ông mới đính chính:
Cách đây vài ngày tôi có gửi anh một bài ngắn nói về Tướng Hiếu. Trong bài tôi có thể lầm lẫn về việc anh Hiếu là Thủ Khoa khóa 3 Đà Lạt. Xin anh check lại và nếu có sự lầm lẫn xin anh tha lỗi v́ đă gần 50 năm rồi. Người mà tôi nghĩ có thể lầm lẫn là anh Bùi Dzinh đậu khít khao với anh Hiếu. Một lần nữa xin thành thật xin lỗi nếu có sự lầm lẫn. Chung.
Sự lầm lẫn này cũng dễ hiểu thôi v́ các sinh viên đồng khóa đều biết SVSQ Hiếu giỏi nhất về các môn văn hóa (toán, pháp văn, anh văn, vv…), giỏi nhất về các môn quân sự (chấm tọa độ bản đồ hành quân, bắn súng. tham mưu, kỷ luật. vv…) và giỏi nhất về các môn thể thao điền kinh (nhảy cao, chạy đua, ném tạ, vv…)
Về vụ Hiếu/Dzinh này, François Buis, có ư kiến sau đây:
Liên quan đến Khóa 3 Trần Hưng Đạo/Trường Vơ Bị Quốc Gia Việt Nam, theo như tôi được biết, Tướng Hiếu đă đạt được điểm tối đa về học vấn và văn hóa tổng quát nhưng sinh viên sĩ quan Bùi Dzinh đă được bầu thủ khoa v́ học vấn quân sự v́ cả hai cùng theo học tại Trường Vơ Bị, chứ không phải tại Đại Học giảng dạy học vấn tổng quát!
Tôi cũng đọc thấy những lập luận về đề tài này (Thủ khoa Khóa 3 Đàlạt) - một người nói Bùi Dzinh được Bảo Đại gửi gấm, người nọ nói v́ ông xuất thân miền trung Việt Nam, cùng miền với Hoàng Đế Bảo Đại ... Tôi không nghĩ những lập luận này đúng v́ không chỉ có một huấn luyện viên phán quyết ai giỏi hơn ... mà là một tập thể sĩ quan và huấn luyện viên của Trường Vơ Bị. Các Thủ Khoa Khóa 1 và 2 (Nguyễng Hữu Có và Hồ Văn Tố) đâu có cùng quê quán với Hoàng Đế.
Tôi giữ liên lạc với Ông Bùi Dzinh ở bên Pháp v́ tôi có họ hàng với gia đinh ông, ông xác định là Tướng Hiếu có tŕnh độ văn hóa tốt và có bằng tốt nghiệp nhưng ông được bầu Thủ Khoa v́ điểm mạnh của ông: quân sự. Ông được thăng cấp Trung Tá đang khi lưu ngụ ở Hoa Kỳ với ba người bạn: Tướng Hồ Văn Tố, Trung Tá Trần Thiện Khiêm và Thiếu Tá Nguyễn Đức Xích tại US Army Command and General Staff College - Fort Leavenworth - Kansas năm 1959. Đó là quyết định của Tổng Thống Ngô Đ́nh Diệm dựa theo tờ tŕnh của đại học này.
Tôi không làm việc so sánh giữa Tướng Hiếu và Ông Bùi Dzinh về mặt binh nghiệp v́ họ là chiến hữu và đồng khóa sinh tại Trường Vơ Bị. Ông đă chấm dứt đời binh nghiệp sau cuộc đảo chánh 1/11/63 và vụ ám sát Tổng Thống Ngô Đ́nh Diệm, ông bị cho "nghỉ dài hạn không lương" do quyết định của "hội đồng cách mạng quân sự" năm 1963 v́ trọng tội: từ chối cộng tác với "hội đồng" và lon Thiếu Tướng được đề nghị cho Ông Nhan Minh Trang và ông này xách lon này về Sư Đoàn 9 Bộ Binh tại Sađéc ngày 2/11/1963. Ông Bùi Dzinh nói: "Chúng ta đă bại trận chống cộng sản từ ngày Ngô Đ́nh Diệm chết." (Ư kiến độc giả số 350)
Đại Tá Đinh Văn Chung nói là Quân Trường đă tôi luyện anh thành một sĩ quan đúng với tên của nó cả về thể xác lẫn tinh thần. Sau này, SVSQ Hiếu đă triển nở thành một tướng lănh văn vơ toàn tài.
Trở Ngại Thứ Hai
Khi mới ra trường, Thiếu Úy Hiếu bị nhiễm bệnh lao phổi và phải vào nhà thương Lanessan ở Hà Nội để được điều trị và rồi về nhà nghỉ dưỡng bệnh trong thời gian hai năm. Thiếu Úy Hiếu được tự động lên lon Trung Úy mười tháng sau khi ra trường, theo luật định, vào tháng 7 năm 1953, chậm hơn phần đông các bạn đồng khóa đă mang lon Đại Úy v́ có nhiều cơ hội lập công trạng tại chiến trường. Tướng Lữ Lan kể:
Sau khi tốt nghiệp, tôi được bổ nhiệm vào đơn vị đóng quân ở Quảng Trị và liên tiếp tham dự vào nhiều cuộc hành quân lớn. Sau khi được thăng cấp Đại Úy, tôi được cử về Hà Nội theo học lớp Tham Mưu. Tôi liền tới gặp anh Hiếu, lúc đó đang dưỡng bệnh lao ở nhà thương Lanessan. Anh em rủ nhau ra một quán ăn ở hàng Đào hàn huyên. Anh Hiếu lắng nghe tôi say sưa kể những chiến công của tôi một cách thèm thuồng và thiểu năo than thở: "Moa bây giờ đă là một phế nhân, không biết cuộc đời ḿnh sau này sẽ ra sao?"
Trở Ngại Thứ Ba
Khoảng năm 1958, Chính Phủ Hoa Kỳ tăng ngân sách dành cho Tổng Thống Ngô Đ́nh Diệm có thể gửi khoảng 7, 8 sĩ quan cao cấp Việt Nam sang Mỹ theo học đại học quân sự US Army Command and General Staff College nhằm đào tạo cấp chỉ huy sư đoàn và quân đoàn. Với học lực cấp đại học và tŕnh độ Anh văn sẵn có, đáng lẽ ra Tướng Hiếu phải là một trong số những người đầu tiên được gửi đi học khóa này, nhưng lại chỉ được gửi đi vào năm 1963.
Dưới đây xin liệt kê danh tánh một số sĩ quan theo học US Army Command and General Staff College mà tôi thu lượm được. Có người theo học khóa một năm, có người theo học khóa cấp tốc 5 tháng, tùy theo khả năng cá nhân và nhu cầu chiến trường:
Trở Ngại Thứ Tư
V́ Tướng Hiếu giỏi cả về mặt tác chiến/chiến thuật lẫn mặt tham mưu/chiến lược, nên khi phải lựa chọn binh chủng lúc ra trường vơ bị, Tướng Hiếu rất phân vân khó tính. Gia nhập binh chủng hay đơn vị tác chiến, như Dù, TQLC, Thiết Giáp, Pháo Binh xông pha ngoài chiến trường sẽ có nhiều cơ hội lên lon mau hơn là làm việc tham mưu ở văn pḥng. Tuy nhiên có hai yếu tố đă đưa đẩy Tướng Hiếu đi theo con lộ tham mưu: t́nh trạng sức khỏe (nhiễm bệnh lao) và khả năng Pháp văn (v́ tại Bộ Tổng Tham Mưu các trưởng pḥng c̣n là sĩ quan Pháp, nên thường các sĩ quan giỏi tiếng Pháp mới được đưa về làm việc tại BTTM). Đại Úy Hiếu giữ chức phó trưởng Pḥng 3 tại Bộ Tổng Tham Mưu từ năm 1953 đến 1957. Năm 1957, Thiếu Tá Hiếu theo Tướng Đôn ra Đà Nẵng giữ chức tham mưu phó hành quân Quân Đoàn I đến đầu năm 1963 th́ được gửi đi học khóa quân sự cao cấp cấp tốc năm tháng tại US Army Command and General Staff College. Khi học xong khóa này, Thiếu Tá Hiếu được bổ nhiệm vào chức vụ Tham Mưu Trưởng Sư Đoàn 1, dưới quyền Tướng Trí.
Trong hai năm 1963 và 1964, Tướng Hiếu có cơ hội lên lon mau khi được bổ nhiệm vào chức vụ tác chiến. Nhưng tiếc thay, Tướng Hiếu chỉ duy tŕ tại hai chức vụ này trong một thời rất ngắn và bị hoàn về chức vụ tham mưu, thành thử việc thăng tiến mau lẹ lại bị đ́nh trệ. Lượt thứ nhất, sau cuộc đảo chánh tháng 11 năm 1963, Thiếu Tá Hiếu được thăng lên Trung Tá. Chính là vào thời gian này, Trung Tá Hiếu đă chỉ huy toán quân của Sư Đoàn 1 đến vây hăm dinh thự Cậu Cẩn và vào gặp riêng Cậu Cẩn. Trung Tá Hiếu đă thành công trong việc thuyết phục ông ra lệnh cho đơn vị pḥng vệ dinh thự buông súng đầu hàng mà không phải tốn phí một viên đạn nào. Rồi hai tuần sau, khi Tướng Trí được bổ nhiệm vào chức vụ Tư Lệnh Quân Đoàn I, thay thế Tướng Nghiêm, Tướng Trí thăng cấp Đại Tá cho Trung Tá Hiếu và giao cho Đại Tá Hiếu quyền Tư Lệnh Sư Đoàn 1. Vào giữa tháng 12 năm 1963, để xoa dịu cơn chống đối của nhóm Phật Giáo, Hội Đồng Tướng Lănh hoán chuyển hai chức vụ Tư Lệnh Quân Đoàn I và II giữa Tướng Trí và Tướng Khánh. Đại Tá Hiếu nhượng lại chức Sư Đoàn Trưởng Sư Đoàn 1 cho Đại Tá Trần Thanh Phong và theo Tướng Trí lên Pleiku giữ chức Tham Mưu Trưởng Quân Đoàn II.
Lượt thứ nh́ Tướng Hiếu mất dịp tác chiến, là sau khi được Tướng Trí, Tư Lệnh Quân Đoàn II bổ nhiệm Tư Lệnh Sư Đoàn 22 ngày 10/9/1964, Đại Tá Hiếu lại bị Tướng Có, người thay thế Tướng Trí trong chức vụ Tư Lệnh Quân Đoàn II, kéo trở lại chức vụ Tham Mưu Trưởng Quân Đoàn II cũ ngày 24/10/1964. Theo Vương Hồng Anh, "nếu Đại Tá Hiếu giữ chức Tư Lệnh Sư Đoàn 22 lần thứ nhất đến sau tháng 10/1964 th́ đă được thăng Chuẩn Tướng vào cuối tháng 10/1964. Lư do: cuối tháng 10/1964, Tướng Khánh, trước khi bàn giao chính phủ cho chính quyền dân sự (Quốc Trưởng Phan Khắc Sửu, Thủ Tướng Trần Văn Hương) đă kư sắc lệnh thăng cấp Chuẩn Tướng cho các Đại Tá đang giữ chức Tư Lệnh Sư Đoàn, Chỉ Huy Trưởng Binh Chủng, Tư Lệnh Phó Quân Đoàn. Như trường hợp ông Dư Quốc Đống thăng Đại Tá vào 15/9/1964, để giữ chức Tư Lệnh Nhảy Dù thay Tướng Cao Văn Viên, th́ 45 ngày sau, được thăng Chuẩn Tướng v́ chức vụ."
Đến khi Tướng Vĩnh Lộc đưa Đại Tá Hiếu trở lại chức vụ Tư Lệnh Sư Đoàn 22 ngày 23/6/1966, th́ bước thăng tiến xảy ra cách mau chóng: một năm sau, lên một sao; và năm kế tiếp lên hai sao, nhờ vào tài đánh giặc giỏi. Giả thử Tướng Hiếu duy tŕ trong chức vụ Tư Lệnh Sư Đoàn 1 năm 1963 hay Tư Lệnh Sư Đoàn 22 năm 1964 nói trên, chắc Tướng Hiếu có dịp chiếm đoạt thêm một sao nữa.
Trở Ngại Thứ Năm
Những năm cầm đầu Sư Đoàn 5 là những năm Tướng Hiếu cảm thấy thỏa chí nhất. Được Tướng Trí tin cậy tuyệt đối và hỗ trợ trọn vẹn, Tướng Hiếu được thi thố tài năng chiến lược và chiến thuật của ḿnh một cách tối đa. Tướng Hiếu đă càn quét Việt Cộng sạch khỏi ba tỉnh B́nh Dương, B́nh Long và Phước Long. Với chiến công vĩ đại này, đáng lẽ ra Tướng Hiếu phải được gắn thêm một sao và giao cho chức Tư Lệnh Quân Đoàn III. Đó cũng là lời yêu cầu của Tướng Trí khi Tổng Thống muốn chỉ định Tướng Trí thay Tướng Lăm làm Tư Lệnh Quân Đoàn I chỉ huy trận đánh Lam Sơn 719. Nhưng Tổng Thống Thiệu đă không ưng thuận và bổ nhiệm Tướng Minh thay thế khi Tướng Trí tử nạn trực thăng vào cuối tháng 2 năm 1971.
Không những không được thăng tiến, Tướng Hiếu c̣n bị Tướng Minh bứng khỏi Sư Đoàn 5 sau cuộc triệt thoái quân binh khỏi Snoul.
Trở Ngại Thứ Sáu
Tiếp sau đó Tướng Hiếu được thuyên chuyển đi Đà Nẵng, giữ chức Tư Lệnh Phó Quân Đoàn I, phụ tá cho Tướng Lăm, đồng khóa 3 với Tướng Hiếu. Đó chỉ là một chức vụ ngồi chơi sơi nước. Chẳng vậy mà Tướng Lăm sau này quên khuấy đi là Tướng Hiếu có làm việc dưới quyền ḿnh ở Quân Đoàn I từ tháng 6/1971 đến tháng 2/1972.
Trở Ngại Thứ Bảy
Biết là ḿnh bị cho ra ŕa trong hàng nhũ quân đội, nên khi được Phó Tổng Thống Hương mời về làm Phụ Tá Đặc Trách Chống Tham Nhũng, Tướng Hiếu vui vẻ nhận lời.
Tuy chức vụ hành chánh này cho phép Tướng Hiếu phát lộ những khả năng đa dạng khác của ḿnh, nhưng Tướng Hiếu không khỏi cảm thấy ngứa chân ngứa tay khi khả năng quân sự xuất chúng của ḿnh không được đem ra xử dụng một trong ba trận đánh lớn Mùa Hè Đỏ Lửa năm 1972 tại Kontum, Quảng Trị và An Lộc.
Thoạt đầu, v́ Tổng Thống Thiệu ỷ y khinh thường, Tướng Hiếu tương đối được tự do hành sự. Nói là tương đối, v́ tuy thành công trong vụ Quỹ Tiết Kiệm Quân Đội khiến cho Tướng Vỹ, Bộ Trưởng Quốc Pḥng bị mất chức, Tướng Hiếu biết là không đụng được tới Hàng Không Việt Nam - v́ con trai ông giám đốc Air Viet Nam sắp lấy con gái ông Thiệu, hay tới Tướng Đặng Văn Quang – v́ Tướng Quang là Phụ Tá Đặc Biệt của Tổng Thống Thiệu.
Đến khi Tổng Thống Thiệu thấy Tướng Hiếu hung hăng quá, dám điều tra đến cả cá nhân ḿnh, ông liền thu hẹp quyền hạn điều tra tham nhũng của Tướng Hiếu ở cấp quận trưởng trở xuống. Từ cấp tỉnh trưởng trở lên phải có phép của Tổng Thống trước rồi mới được xúc tiến công cuộc điều tra. Thế là Tướng Hiếu bị bó tay. Tuy vậy, Tướng Hiếu vẫn âm thầm lập hồ sơ tham nhũng của một số con hạm mập, trong đó có Tướng Quang, để giao lại cho Phó Tổng Thống trước khi trở lại quân đội vào tháng 10 năm 1973. Nhờ vậy, khi cụ Hương lên làm Tổng Thống thay ông Thiệu từ chức ngày 21 tháng 4 năm, 1975, sắc lệnh đầu tiên Tổng Thống Hương kư là băi nhiệm Tướng Quang trong chức vụ Phụ Tá Đặc Biệt Tổng Thống. Tướng Thiệu có phái người tới yêu cầu Tổng Thống Hương đừng cách chức Tướng Quang và để Tướng Quang có cơ hội từ chức cho khỏi bẽ mặt; nhưng Tổng Thống Hương đă bác bỏ lời yêu cầu đó.
Trở Ngại Thứ Tám
Chán ngán v́ không c̣n hữu ích ǵ trong vai tṛ chống tham nhũng, Tướng Hiếu nhận lời mời của Tướng Thuần về phụ tá cho ông trong chức vụ Tư Lệnh Phó Hành Quân Quân Đoàn III. Trong vai tṛ này, Tướng Hiếu được dịp thi thố tài thao lược của ḿnh trong việc áp dụng chiến thuật blitzkrieg (chiến trận thần tốc) dùng một lực lượng hùng hậu tương đương với ba sư đoàn vây đánh bản doanh Sư Đoàn 5 Bắc Việt đóng tại tỉnh Svay Riêng, sâu trong nội địa Cam Bốt.
Tuy biết tài Tướng Hiếu, nhưng Tổng Thống Thiệu ngán sợ không dám giao cho Tướng Hiếu nắm Quân Đoàn III và vẫn muốn dùng tới tài bằng cách duy tŕ Tướng Hiếu ở chức vụ Tư Lệnh Phó, trong khi ông luân phiên bổ nhiệm Tướng Đống rồi Tướng Toàn vào chức vụ Tư Lệnh Quân Đoàn III. Nhưng cuối cùng rồi ông Thiệu cũng hạ lệnh thủ tiêu Tướng Hiếu vào ngày 8 tháng 4 năm 1975, hai tuần trước khi ông buộc ḷng phải từ bỏ ghế Tổng Thống.
Kết Luận
Không phe phái, không luồn cúi, không tham nhũng, không lươn lẹo và không ác độc, vậy mà Tướng Hiếu vẫn thăng tiến được cách rất vinh quang. Điều đó chứng tỏ là giới chức quyền đă phải nể phục tài năng xuất chúng của Tướng Hiếu, mặc dù không ưa thích, nghi kỵ và không dám tin dùng tài năng đó đến mức tối đa.
Tướng Trần Văn Đôn có nói, Giá mà QLVNCH có thêm nhiều tướng lănh tầm cỡ Tướng Hiếu th́ Nam Việt Nam đă không rơi vào tay Cộng Sản.
Để kết thúc bài này, xin trích hai lời bàn (số 245 và số 294) từ Ư Kiến Độc Giả:
Mỗi lần vào thăm Trang Nhà Tướng Hiếu tôi có cảm tưởng như đứng trước một Tượng Đài Vĩ Đại, nh́n thấy từng Trang Sử Oanh Liệt của dân tộc. Nhưng hơn thế nữa, tôi có cảm tưởng như ngoài những sự Vĩ Đại, Oanh Liệt đó, c̣n thấy trước mắt Anh Linh, Hùng Khí của vị danh tướng hiển hiện, đang dơ tay chỉ hướng tiến lên cho cả dân tộc. Tất cả xin kính cẩn đặt trước tượng đài của Danh Tướng Nguyễn Văn Hiếu, một bậc đại anh hùng dân tộc thời đại chúng ta.
Đă từ lâu, tôi mới có dịp trở lại thăm trang nhà Tướng Hiếu. Nếu như ta chỉ đọc lướt qua như cung cách "cưỡi ngựa xem hoa", sẽ chẳng nhận biết sự khác biệt rất xa so với một số trang nhà khác viết về một số người khác. Đọc hết mọi bài về Tướng Hiếu, tôi suy gẫm rút ra rất nhiều giá trị cao quư nơi Người mà mọi cây viết đă nêu ra được một ít. Tổng kết các bài là một công tŕnh rất lớn viết về một Tướng Lănh vĩ đại. Tôi cũng thấy từ trước đến nay khi đề cập đến Người bằng cấp bậc một thời như Thiếu Tướng, Trung Tướng hay ngay cả Đại Tướng, Thống Tướng cũng không thể đúng với sử kư ví của Người. Theo tôi, có lẽ một tiếng chính xác hơn cả là Danh Tướng Nguyễn Văn Hiếu.
Nguyễn Văn Tín
Ngày 15/03/2005
Cập nhật ngày
21.12.2008