MỘT CUỘC CÁCH MẠNG 1-11-1963 BỎ TÚI
Cách-Mạng 1-11-1963 gồm có phần chính là cuộc đảo-chính quân-sự tại Thủ-Đô Sài-G̣n, và phần phụ là sự hưởng-ứng thể-hiện bằng công-điện của các Tư-Lệnh Quân-Đoàn/Vùng Chiến-Thuật, Sư-Đoàn, Tỉnh-Trưởng, Thị-Trưởng, từ vĩ-tuyến 17 đến Mũi Cà-Mau, lần-lượt gửi về Hội Đồng Quân Nhân Cách Mang tại Trung Ương. Thế nhưng, tại Tỉnh Quảng-Đức xa-xôi hẻo-lánh này, đồng-bào các giới trông đợi cả tuần vẫn không nghe thấy động-tĩnh ǵ trong tỉnh ḿnh. V́ nôn-nóng quá, có một trung-sĩ thuộc ngành An-Ninh Quân-Đội, tên Nguyễn Đ́nh Khôi, đă đứng ra cầm đầu một số hạ-sĩ-quan bạn, lập thành một lực-lượng Cách Mạng 1-11-1963. Trong một buổi tối, họ đă đi tước khí-giới, cô-lập, và cử người khác lên thay, các cấp cầm đầu Chính-Quyền và lực-lượng quân-sự tại Thị-Xă Gia-Nghĩa là tỉnh-lỵ của tỉnh địa-phương: Trưởng Ty An-Ninh Quân Đội, Trưởng Ty Cảnh-Sát Quốc-Gia, Tỉnh-Đoàn-Trưởng Bảo An, Tiểu-Khu-Phó, và cả Tỉnh-Trưởng.
Trong đêm, họ dùng phương-tiện của Ty Thông-Tin kêu gọi đồng-bào sáng sớm hôm sau dự cuộc mít-tinh trên Đồi Gia-Nghĩa, trung-tâm tỉnh-lỵ nhà. Cũng nội trong đêm, họ đă thực-hiện được một khán-đài, với những biểu-ngữ, bích-chương, dàn máy vi-âm và loa phóng-thanh, cùng với bản thảo công-điện kiến-nghị gửi về Trung Ương, đồng-thời gửi thư mời dự đến các Trưởng Phái-Bộ Viện-Trợ Kinh-Tế và Cố-Vấn Quân-Sự Hoa-Kỳ. Sáng sau, đúng theo chương-tŕnh đă định, dân-chúng tụ-họp dưới sân, và các nhân-vật Hoa-Kỳ cùng với một số hạ-sĩ-quan thành-viên Lực-Lượng Cách-Mạng 1-11-1963 của Tỉnh Quảng-Đức ngồi trên khán-đài, trung-sĩ Chủ-Tịch Lực-Lượng Cách-Mạng Tỉnh Quảng-Đức cầm máy vi-âm tuyên-bố toàn-quân toàn-dân trong tỉnh hưởng-ứng cuộc Cách-Mạng tại Thủ-Đô Sài-G̣n, rồi bắt Đại-Tá Hồ Nghĩa, là Tỉnh Trưởng kiêm Tiểu Khu Trưởng chế-độ cũ ra nhận tội trước mọi người và kư biên-bản rời khỏi chức-vụ tức-thời. Đặc-biệt là viên Trưởng Phái-Bộ Viện-Trợ Kinh-Tế Hoa-Kỳ của Tỉnh cũng lên máy phát-biểu ủng-hộ Chính-Quyền Mới tại địa-phương . Sau cùng, trung-sĩ Chủ-Tịch đọc bản kiến-nghị. Sau khi được mọi người hiện-diện đồng-thanh hô lớn thông-qua, anh ta kư tên, cho Pḥng Truyền-Tin của Tiểu-Khu gửi bản kiến-nghị ấy vào Hội Đồng Quân Nhân Cách Mạng, đồng gửi vào Đài Phát-Thanh Sài-G̣n để phổ-biến cho toàn-quốc đều nghe. Thế là cuộc Cách-Mạng 1-11 bỏ túi của Tỉnh Quảng-Đức đă thành-công. Viên trung-sĩ nói trên đương-nhiên trở thành người cầm đầu mọi việc trong tỉnh.
Đến mấy ngày sau, Hội-Đồng Tướng-Lănh Cách-Mạng Trung-Ương mới nhớ đến Tỉnh Quảng-Đức, lấy bức công-điện ra xem th́ thấy Nguyễn Đ́nh Khôi là một cái tên lạ hoắc, lại có kèm theo cấp-bậc, chỉ là một hạ-sĩ-quan, hỏi quanh không ai biết ǵ, liền vội ra lệnh điều-tra. Bộ Tư-Lệnh Sư-Đoàn 23 Bộ-Binh/Khu 23 Chiến-Thuật (đóng ở Buôn Ma Thuột, thuộc Tỉnh Darlac mà hoạt-vực bao gồm cả Tiểu-Khu/Tỉnh Quảng-Đức, được giao trách-nhiệm giải-quyết vụ này. Trung-Tá Đặng Hữu Hồng, Trưởng Pḥng 2 Sư-Đoàn, đích-thân tổ-chức một cuộc hành-quân quy-mô, v́ phải đối-phó với một Tiểu-Khu tức Tỉnh, tức là với mọi lực-lượng quân-sự và bán-quân-sự hiện có trong tỉnh này. Nhờ một mưu-kế, Trung-Tá Hồng bắt sống được Trung-Sĩ Khôi, đưa lên trực-thăng chở về Sư-Đoàn. Thế là Trung-Tá Hồng được thưởng công, cho ở lại làm Tiểu-Khu-Trưởng kiêm Tỉnh-Trưởng Tỉnh Quảng-Đức. Về sau, Trung-Sĩ Nguyễn Đ́nh Khôi bị Quân-Đội truy-tố về mặt quân-kỷ và bị đưa ra xét-xử trước Toà Án Quân-Sự Tại Mặt Trận ở Nha-Trang .
Lê Xuân Nhuận
Nguồn Nước Việt Quốc Nội
Tỉnh trưởng kiêm Tiểu khu trưởng ngày tôi mới tới là Trung tá Hoàng công Duân thay thế Trung tá Đặng hữu Hồng tử trận trên Quốc lộ 14, chặng đường Kiến đức đi Đức lập. Đâu chừng một, hai tháng sauđó, Đại tá Phan đ́nh Niệm thay thế chức Tỉnh trưởng kiêm Tiểu khu trưởng Tỉnh Quảng đức.
Nguồn canhsatquocgia