Trong số khoảng ba mươi mấy ngàn người Việt di tản trong những ngày cuối tháng 4 năm 1975, cựu Đại tá Hải quân Bùi Cửu Viên và gia đ́nh lên tàu trong chiều tối 29/4. Tại tư gia của ông Bùi Cửu Viên ở thành phố Gaithersburg, bang Maryland, Hoa Kỳ, Ḥa Ái có cuộc trao đổi với ông về câu chuyện 40 năm trước ông buộc phải trở thành một hạm trưởng bất đắc dĩ.
Ḥa Ái: Xin chào cựu Đại tá Hải quân Bùi Cửu Viên. Trong ngày di tản đó, theo Ḥa Ái biết là ông cùng với gia đ́nh chỉ đi di tản thôi chứ không phải làm công vụ ǵ trong ngày hôm đó, nhưng v́ sao ông lại trở thành một hạm trưởng bất đắc dĩ?
Ông Bùi Cửu Viên: Tôi rất vui mừng khi hôm nay có dịp được nói chuyện với phóng viên của đài RFA về ngày di tản của gia đ́nh tôi trong ngày 29/4. Chiều ngày 29/4, tất cả gia đ́nh tôi đă xuống một chiếc chiến hạm trong Hải quân Công xưởng mà chiến hạm đó đang trong t́nh trạng sửa chữa. Do đó, nó chỉ có một máy có thể chạy được thôi. Chúng tôi bắt đầu khởi hành lúc khoảng 8:30 tối và khi tàu ra tới Nhà Bè th́ các cơ khí viên của chiến hạm đă sửa tiếp được cái máy số 2. Do đó, từ lúc đó chúng tôi đă có 2 máy để chạy ra biển.
Khi chiếc tàu của chúng tôi đang đi tới ngă 4 sông Ḷng Tảo (Ḷng Tàu) và Soài Rạp th́ chiếc Soái hạm Trần Hưng Đạo 01 bị nạn. Nó đánh đèn và gọi vô tuyến điện kêu cứu. Lúc bấy giờ, tôi đang mơ màng v́ mệt quá rồi, ngồi trên sân cờ cùng các sĩ quan nữa, th́ tôi thấy ông Hạm trưởng, anh Thiếu tá Nguyễn Phú Bá ở trên đài chỉ huy chạy xuống hỏi tôi “’Commandant’, ḿnh có cứu nó được không?” Tôi bảo “Nếu anh muốn th́ quay lại, tôi có thể cứu nó được. Thế bây giờ tàu ḿnh đang ở đâu?” Anh nói với tôi là “Ḿnh đă đi quá nó 1 hải lư rưỡi rồi”.
Trong đầu tôi nghĩ bây giờ ḿnh không có quyền hành ǵ cả, chỉ là sĩ quan thâm niên quá giang nhưng có lẽ ông đến hỏi ḿnh v́ ông nghĩ rằng ḿnh đă lănh loại tàu giống như tàu ḿnh đang đi ở bên Mỹ rồi và ḿnh sẽ có nhiều kinh nghiệm, may ra ḿnh có thể cứu được nó. Và đúng như vậy, tôi đă lănh một chiếc tàu HQ 501 cũng cùng một loại như chiếc tàu tôi đang đi, tức chiếc HQ 801 và tôi đă chỉ huy chiếc đó 2 năm ở Việt Nam sau khi tôi lănh ở bên Mỹ về.
Có một vài người lên tiếng nói với tôi là “Bây giờ đă 12:30 sáng rồi. Nếu quay lại cứu th́ buổi sáng ḿnh ra tới Vũng Tàu th́ có thể bị địch ở trên núi bắn xuống, rất là nguy hiểm cho mấy ngàn người trên tàu”. Thế tôi mới trả lời là “Bây giờ việc cứu chiến hạm mới quan trọng. Người ta gặp nạn là ḿnh phải cứu”. Do đó, anh Hạm trưởng đồng ư quay tàu lại và anh giao tay lái lại cho tôi và bảo “Thôi, Đại tá lái đi!”
Khi đến đấy tôi thấy mũi tàu cắm ngay vào bờ. Bây giờ làm sao để có thể kéo chiếc tàu này ra được? Nếu bây giờ ḿnh mon men đến gần đó, nước quận, tàu ḿnh có thể bị dạt sang tàu kia th́ sẽ làm tàu kia ch́m mà nguy hiểm tính mạng mấy ngàn người. Do đó, tôi quyết định ủi băi. Khi tôi đưa con tàu ra phía sau của chiếc Trần Hưng Đạo 01 đó và tôi đă ủi băi song song với chiếc Trần Hưng Đạo. Khi đă ủi băi xong rồi, tôi ra lệnh cho nhân viên ném dây sang bên đó; ném dây mũi, dây lái và các dây giữa vào khoảng độ 7-8 sợi dây.
Tôi nghĩ rằng nếu hôm đó tôi mà không quyết định, tôi không dám làm chuyện đó th́ có lẽ tôi sẽ ân hận suốt đời là v́ cái chuyện ḿnh có thể làm được mà ḿnh không dám làm.
- Ông Bùi Cửu Viên
Sau khi hai bên đă cột chắc rồi th́ tôi kéo chiếc tàu ấy ra giữa sông. Khi vừa mới kéo ra được một quăng th́ có bao nhiêu người trên chiếc tàu Soái hạm HQ 01 đă nhảy sang bên tàu của tôi. Tôi thấy rất là nguy hiểm, đă có vài trăm người nhảy sang trong ṿng 5 phút đồng hồ. Do đó, tôi ra lệnh cho các thủy thủ bắn súng chỉ thiên để cấm nhảy nữa v́ khi tàu ra tới giữa sông th́ thế nào hai tàu cũng dang ra và người ta sẽ rớt xuống sông.
Khi kéo được chiếc tàu ra rồi, tôi sờ tay lên trán th́ thấy mồ hôi đầy trên trán tại v́ quá sức gay cấn, v́ tôi nghĩ nếu trường hợp đó không thành công và nếu hai tàu va đụng vào nhau trong đêm tối như vậy th́ sẽ nguy hiểm tính mạng của bao nhiêu người. Khi tàu Trần Hưng Đạo ra được khoảng giữa sông th́ họ bắt đầu chạy theo tàu của tôi cho đến khi ra tới biển và cũng không gặp trở ngại ǵ, không có bị địch trên núi bắn xuống tuy lúc bấy giờ trời đă sáng.
Khi ra gần tới Phan Thiết, chiếc chiến hạm tôi đang đi nhận được lệnh của ông Tư lệnh Hải quân, ông ra lệnh cho tất cả các chiến hạm phải tập trung tại Côn Sơn để chuẩn bị đi Subic Bay. Khi Hạm trưởng Nguyễn Phú Bá của chiếc 801 tức là chiếc tàu tôi đang đi quá giang nghe tin như vậy th́ gia đ́nh ông hạm trưởng không muốn đi và đ̣i ông hạm trưởng phải lái tàu trở về Sài G̣n. Tôi có nói với ông Hạm trưởng là “Bây giờ nếu như muốn về Sài G̣n th́ có mấy ngàn người ở trên tàu này sẽ mắc kẹt và để tôi can thiệp với ông Tư lệnh Hải quân”.
Sau đó, tôi nói chuyện vô tuyến với vị Tư lệnh Hải quân th́ ông nói là đang cho chiếc tàu dầu đến đón những người muốn trở về Sài G̣n v́ có gia đ́nh kẹt lại ở đó. Sau đó, ông nói với tôi là “Thôi, ‘Toi’ lái chiếc tàu đó đi, ‘Toi’ làm Hạm trưởng đi!”. Thế là tự nhiên lúc đó tôi bất đắc dĩ lại biến thành một hạm trưởng mà thật sự ra tôi đă rời chiến hạm, loại tàu giống như vậy từ năm 1964, tức là đă 11 năm tôi không làm hạm trưởng dù tôi vẫn giữ chức vụ chỉ huy ở trên bờ. Và bây giờ sau khi trở lại làm hạm trưởng th́ tôi nghĩ đúng là cái duyên của ḿnh đối với Hải quân, cho đến phút chót cũng phải sống với con tàu.
Ḥa Ái: Dạ thưa, từ khi nhận được lệnh trở thành hạm trưởng bất đắc dĩ như vậy cho đến khi ông cùng cả gia đ́nh đặt chân đến đảo Guam an toàn th́ trong cuộc hải tŕnh đó, kỷ niệm nào mà ông nhớ nhất?
Ông Bùi Cửu Viên: Trong thời gian tôi làm hạm trưởng bất đắc dĩ trong 5 ngày từ lúc đi ở Côn Sơn sang đến Subic Bay th́ tôi lan man nghĩ tới tại sao cuộc đời quân ngũ của ḿnh chỉ có đến đây đă chấm dứt mà lúc bấy giờ tôi cũng hiểu là thời thế đă đem đến bất hạnh cho không biết bao nhiêu người. Tôi rất buồn, buồn là v́ từ nay trở đi ḿnh không c̣n là người sĩ quan Hải quân nữa và ḿnh không có cơ hội phục vụ đất nước nữa.
Khi tàu đến bến ở Subic Bay th́ chúng tôi được lệnh tất cả phải cởi bỏ hết quân phục và chuẩn bị để trao tàu lại cho Hải quân Mỹ. Trong lúc đó chúng tôi làm lễ chào cờ th́ tôi hạ cờ VNCH và người Mỹ họ kéo cờ Mỹ của họ lên. Lúc đó có rất nhiều người cảm động muốn khóc. Lúc bấy giờ trong ḷng tôi rất xúc động. Tôi không biết kể từ nay cuộc đời ḿnh sẽ trôi nổi ra làm sao…Và khi tôi bỏ chiếc nón với cặp lon xuống dưới sàn tàu th́ tôi nghĩ là từ nay ḿnh có cuộc đời khác hẳn. Các sĩ quan cũng như các thủy thủ đến bên cạnh tôi, các anh em ôm lấy nhau cũng chỉ muốn khóc.
Ḥa Ái: Dạ thưa ông, 40 năm qua rồi, cuộc sống của ông cũng như của gia đ́nh theo Ḥa Ái biết th́ mọi sự cũng được viên măn. Đôi khi thỉnh thoảng nhớ về cuộc đời quân ngũ th́ có câu chuyện hay cảm xúc nào làm ông nhớ đến hay không?
Ông Bùi Cửu Viên: Tôi có rất nhiều kỷ niệm trong cuộc đời quân ngũ của tôi trong 21 năm trường ở Hải Quân nhưng mà nói tới những kỷ niệm mới nhất gần đây th́ tôi có thể nói một cái câu chuyện rất là lạ:
Thế là tự nhiên lúc đó tôi bất đắc dĩ lại biến thành một hạm trưởng mà thật sự ra tôi đă rời chiến hạm, loại tàu giống như vậy từ năm 1964, tức là đă 11 năm tôi không làm hạm trưởng dù tôi vẫn giữ chức vụ chỉ huy ở trên bờ.
- Ông Bùi Cửu Viên
Tôi có một người bạn mới đây về chơi ở VN th́ anh có quen một người làm ở trên chiếc tàu tôi đă lănh ở bên Mỹ về, đó là chiếc HQ 501. Và v́ anh quen người đó cũng hoạt động trên chiếc chiến hạm đó cho nên anh yêu cầu người đó cho xuống coi tàu. Khi anh xuống coi tàu th́ anh thấy trong pḥng hạm trưởng khắc tên của các hạm trưởng từ thời đầu cho đến bây giờ vẫn c̣n nguyên và anh thấy tên tôi vẫn ở trên cùng v́ tôi là người lănh chiếc tàu đó đầu tiên ở bên Mỹ năm 1962, lúc bấy giờ tôi chỉ là đại úy, và tự nhiên bao nhiêu kỷ niệm hiện về với tôi từ những lúc mà tôi lănh tàu, trên đường tôi đi, bao nhiêu chặng đường tôi qua. Nếu nói về những kỷ niệm mới nhất th́ đấy là kỷ niệm bây giờ chứ không phải của 40 năm về trước nữa.
Ḥa Ái: Dạ thưa ông, Ḥa Ái được biết ông bây giờ đă ngoài 80 tuổi rồi, trong khoảng thời gian ông phục vụ cho Quân lực VNCH th́ việc ǵ hay điều ǵ ông cho rằng hài ḷng trong thời gian đó?
Ông Bùi Cửu Viên: Trong thời gian phục vụ ở Hải quân VNCH th́ tôi nhớ nhất lại là ngày chót mà tôi sẽ rời Hải quân. Đó là ngày tôi di tản trên chiếc HQ 801 và đă kéo được chiếc Soái hạm HQ 01 Trần Hưng Đạo ra khỏi mắc cạn và tôi có cảm tưởng tôi giúp được cho bao nhiêu người không bị kẹt lại và có thể gặp rất nhiều trở ngại, có thể bị tù tội. Tại v́ đối với tư cách người sĩ quan Hải quân, chúng tôi vẫn nhớ là khi c̣n được huấn luyện ở trong quân trường, các vị sĩ quan huấn luyện người Pháp luôn luôn nhắc nhở chúng tôi là “Nếu người sĩ quan Hải quân gặp người bị lâm nạn trên biển cả mà không cứu th́ các anh không xứng đáng là người sĩ quan Hải quân”. Tôi nghĩ đó là việc mà tôi rất hài ḷng, vui sướng v́ đă làm được việc như vậy. Thêm vào đó, tôi nghĩ rằng nếu hôm đó tôi mà không quyết định, tôi không dám làm chuyện đó th́ có lẽ tôi sẽ ân hận suốt đời là v́ cái chuyện ḿnh có thể làm được mà ḿnh không dám làm.
Ḥa Ái: Vừa rồi là câu chuyện kể của cựu Đại tá Hải quân Bùi Cửu Viên về cái duyên ông trở thành hạm trưởng bất đắc dĩ trong ngày ông đi di tản 29/4/1975. Và điều lư thú mà Ḥa Ái phát hiện sau khi nghe câu chuyện kể này, là khi chiếc Dương vận hạm HQ 801 và chiếc Soái hạm Trần Hưng Đạo HQ 01 cập sát với nhau chỉ trong ṿng 5 phút đồng hồ th́ trong số khoảng 200 người nhảy qua, có ông Nguyễn Văn Khanh. Và nếu như cách đây 40 năm, ông Bùi Cửu Viên không có quyết định quay trở lại để cứu con tàu th́ có lẽ bây giờ không có Giám đốc ban Việt ngữ Nguyễn Văn Khanh của đài Á Châu tự do. Ḥa Ái xin cám ơn ông Bùi Cửu Viên đă dành thời gian chia sẻ câu chuyện kể của ông và Ḥa Ái cũng xin cám ơn thời gian của quư vị theo dơi câu chuyện kể này.
Nguồn: RFA