- COLLINS: Chúng ta có được lợi điểm nơi Tướng Dzu. Ông đă ở trên đó được một tháng, và tôi không nghĩ có thể đ̣i hỏi hơn ở một cá nhân. Tôi có thể phỏng đoán khá chắc chắn ông đang dự tính làm ǵ. Ông không có thể là một số điều mà ông đă làm năm ’68, hay ’67, và ngay cả đầu năm ’69. Ông có được những điều đó, và do đó ông chuyển hướng nơ lực của ông. Và tôi thiết nghĩ chúng ta cần quan tâm đến điểm này. Giới Việt Nam cũng vậy. Như vậy th́ chúng ta đang ở thời kỳ nào? Tôi nghĩ đâu đó khoảng năm ’64. Rất có thể--tôi không biết--rất có thể phải lùi thêm tí nữa, tôi không muốn tranh căi về điểm này. Khoảng thời gian đó—hay sớm hơn nữa—khi nỗ lực ông hiện giờ đặt trọng tâm vào du kích quân, cấp chỉ huy của ông, và lực lương địa phương quân của ông. Lẽ dĩ nhiên, ông phải có những yếu tố này. Đó là guồng máy hành chánh, đó là guồng máy t́nh báo, đó là guồng máy chính trị. Và ông phải có các điều đó nếu không ông không thể điều hành được. Điều đó quan hệ hơn là bất cứ những sư đoàn kia, bấy cứ những trung đoàn nọ. Ông nhất thiết phải có như vậy. Và một số yếu tố đó đang vấp phải một ít khó khăn. Không hữu hiệu cho lắm. Và điều tối hệ trọng trong tất cả những cái đó--nếu ông đưa Sư Đoàn 9 về trên đó, ông phải có các điều đó. Ông không thể thiếu chúng.

- WEYAND: Tôi biết Tướng Abrams rất đỗi khích lệ về việc bổ nhiệm của Trưởng và Dzu vào hai chức vụ [tư lệnh quân đoàn] này, và theo cái nh́n của ông th́ lần đầu tiên từ khi ông ở đây, có bốn tư lệnh quân đoàn hội đủ tư cách chuyên nghiệp, trong sạch--chắc chắn theo tiêu chuẩn của họ nếu không của chúng ta--những nhà lănh đạo tự nhiên, và hoàn toàn ư thức đến các vấn đề trước mắt và biết cân nhắc mức độ ưu tiên của mọi sự việc. Lăm đă có tiếng, lẽ đương nhiên. Dzu có tiếng từ những ngày khi—Tôi biết ông khi ông c̣n là ở Tổng Tham Mưu trong tư cách một sĩ quan trẻ hết sức giỏi. Ông là một sĩ quan trẻ rất có tham vọng, và tôi chấm điểm ông cao. Không phải chỉ là một tham vọng phản ảnh trong việc dí mũi vào sự việc. Ông thật sự dấn thân và đạt thành quả tại đó với John Vann và Tướng McCown. Họ nghĩ là ông đă đẩy QĐIV đi trước thời cuộc hơn hết mọi người, với một nhịp điệu mau lẹ hơn trước nay. Và để một người mới nhận công việc mà đă làm được như vậy, tôi thiết nghĩ khả năng phải cao. Cho tới giờ, tại Vùng Quân Sự 2, t́nh trạng giống như Cassius Clay thời kỳ sung măn. Mọi hành động đều được mọi người tán thưởng, khiến ta phải suy nghĩ. Chắc có ǵ không ổn. Ngày hôm sau khi ông tới đó ông dời tư lệnh phó b́nh định tới Nha Trang, cùng chỗ với đồng nghiệp Hoa Kỳ. Ông tới gặp tư lệnh Đại Hàn, từng là một vấn đề đối với chúng ta chỉ v́ họ hoàn toàn bất động. Và quả thật họ không cung ứng an ninh cho dân chúng trong vùng, dưới áp lực của địch quân, đúc mức. Dzu đă làm việc giỏi hơn chúng ta trong việc thuyết phục các tư lệnh Đại Hàn rằng địch quân đă thay đổi, và chúng ta phải thay đổi theo chúng, và đă được họ hứa sẽ tái phối trí lực lượng, vân vân. Ông có hai trung đoànt trưởng yếu kém tại Sư Đoàn 23. Dzu ra hạn sư đoàn trưởng (từng hỗ trợ hai trung đoàn trưởng) 60 ngày để đưa lại kết quả, nếu không họ sẽ bị thuyên chuyển. Ông xuất thân từ B́nh Định. Tư lẹnh nào cũng từ vùng quân sự như ông ta.

- COLLINS: Tôi chắc chắn là một số trong quí vị từ Vùng Quân Sự 4, và quí vị trong ban tham mưu, từng biết Tướng Dzu muốn biết ông hiện giờ ra sao. Thưa Đại Tướng, không thể mong muốn hơn từ bất cứ ai. Tôi thiết nghĩ hành quân vào các Vùng Căn Cứ 701 và 704 cho thấy thực chất của Tướng Dzu. Về mặt chiến thuật, tôi thiết nghĩ cách ông khai triển thật là tuyệt. Ông để ư tới sự việc như ánh sáng mặt trăng, và ông liên kết điều này với một giai đoạn mà địch sẽ không hoạt động mạnh, và khi ĐPQ/NQ của ông có thể khá hơn về mặt giao thông cần được khai thông trên Quốc Lộ 19. Sự di chuyển của các đơn vị-- đây là một cách lối tốt và đáng khuyến khích trên phương diện chuyên nghiệp di hành của một sư đoàn. Nhưng nói về dấu chỉ của một Tướng Dzu, buổi chiều Chủ Nhật ông đến sau một chuyến trinh sát trên Căm Bốt, trên vùng. Ông đi tới Đức Cơ để kiểm tra tiếp liệu tại tuyến đầu, Plei Djereng. Tất cả những điều mà một tư lệnh giỏi thường làm. Một lần nữa ông thật rất năng động. Ông có một khối óc giỏi. Ông tiên liệu sự việc. Ông theo dơi mọi điều và là một tư lệnh tuyệt hảo. Và trời ơi, nếu ông chỉ có được một vài tư lệnh trên đó có một phần mười năng lực và sức lực và thôi thúc ông có, th́ thật là tuyệt. Điều mà tôi lo ngại bây giờ là điều có thể xảy đến cho ông, v́ ông quá được theo ư tôi. Ông quả chu toàn công việc cách tuyệt hảo.

- ABRAMS: Tôi nghĩ Dzu rất cừ khôi hôm nọ trên ấy. Chúng tôi đi thẳng về nhà ông. Ông có các bản đồ khắp cùng trong nhà, và đảm trách lấy mọi thuyết tŕnh. T́nh báo—tôi không thấy có ǵ lệch lạc điều ông tŕnh bày, và ông đi vào mọi tiểu tiết. Và không cần giấy tờ ghi chép. Tiếp đến các lực lượng của chính ông, ông bao giàn cả, và nắm vững mọi vị trí của từng đơn vị … Và hôm qua tôi nói với Tướng Viên về cuộc viếng thăm của tôi trên đó, và sự kiện tôi rất lấy làm thán phục. Ông nói, ‘Khi tư lệnh tự làm lấy, ông biết là ông ta đă nhúng tay vào việc.’

Giai, Vũ Văn

- ABRAMS: Họ không cho phép bất cứ sĩ quan tham mưu nào mở miệng. Đúng vậy. Tại bộ chỉ huy tấn kích tiền phương, Đại Tá Giai tự thuyết tŕnh lấy. Ông không—tôi không muốn nói họ--họ không coi thường địch quân. Họ đánh giá đúng mức địch quân. Thật là hay ho. Như tôi nói, tôi nghĩ là Trại Carroll là một căn cứ hỏa lực mạnh mẽ nhất mà chúng ta có tại Việt Nam--của bất cứ ai, Hoa Kỳ hay ai khác. An toàn hơn cả Ngũ Giác Đài.

- ABRAMS: Tôi không biết dân Nam kỳ có vấn đề ǵ với điều này không. Có biết bao dân Bắc kỳ trong Nam. Chẳng hạn, Tướng Giai, chỉ huy trưởng Sư Đoàn 3, xuất thân từ một làng mạc trên đó chỉ các Hà Nội có vài cây số. Đó là t́nh trạng tại đây. Và rồi—tôi thiết nghĩ, đối với dân Nam kỳ, đặc biệt đối với dân Nam kỳ, họ phải cố gắng lễ độ, để có được sự trung thành và dấn thân cho chính nghĩa với dân Bắc kỳ. H̀nh như luôn có t́nh trạng này. Người Việt có một vấn đề văn hóa mà họ phải cố gắng thắng vượt để có thể xử trí cách tốt đẹp nhất.

Hiếu, Nguyễn Văn

- ABRAMS: Sư đoàn 22 QLVNCH giống như Lữ Đoàn 173 Dù [HK]. LĐ173 được trang bị chằng chịt giây nhợ, và Bảng Tổ Chức và Quân Cụ (TO&E) cho thả dù bất cứ đâu trên thế giới mà Hoa Kỳ đặt để họ xuống, và họ đều được huấn luyện nhảy dù và họ đều răm rắp ‘Xin tuyệt đối tuân lệnh đại bàng!’ và đại để như vậy. Chúng ta không cần thiết điều đó! Chúng ta không cần thiết điều đó! Thay vào đó điều mà chúng ta phải làm là đi ra ngoài và xớt bọn Vẹm, đi ra ngoài với những đơn vị nhỏ xông xáo trong đêm khuya, giúp đỡ đám dân làng, lo liệu cho thóc lúa tồn tại trong vựa và vân vân, và-- Trời Đất Quỷ Thần ơi, đâu cần quái ǵ đến dù! Dù chỉ có thể dùng để cắm trại với dân làng hay khỉ gió ǵ đó.

- ABRAMS: Và, thật là bất hạnh, Sư Đoàn 22 QLVNCH không nh́n được sự thể như vậy. Sư Đoàn chưa phải là một sư đoàn thiện chiến, xuất trận với cấp trung đoàn và tiểu đoàn và vân vân! Và chính điều đó cần thiết phải được thực hiện tại B́nh Định! Và đó chính là điều Sư Đoàn 22 không nh́n thấy! Và đó chính là điều tư lệnh sư đoàn tự thâm tâm không sẵn ḷng chịu làm! Và điều mà tất cả mọi người cần phải làm, thay v́ bàn đến chuyện xuất trận và chiến đấu với—Trớ Đất Quỷ Thần ơi, họ đứng dưới đó liếm đũa chờ cho Sư Đoàn 3 Bắc Quân trở lại! Phải đấy, lẽ dĩ nhiên nếu Sư Đoàn 3 Bắc Quân trở lại th́ họ đă rửa sạch đồng hồ rồi. Nhưng đó là ngày họ trông chờ--khi Sư Đoàn 3 Bắc Quân trở lại! Cục cứt! Có điều—không thể làm điều mà chưa được tổ chức, điều mà chưa được huấn luyện. Phải đi ra ngoài làm điều phải làm ngay bây giờ tại nước này! Tất cả mọi người làm phải như vậy!

- ABRAMS: Lănh đạo--ở đâu khá là lính khá. Ở đâu tồi là lính tồi. Ở đâu tệ là lính tồi tệ. Đơn giản vậy đó. Chúng ta có một ít ví dụ rất là rơ tỏ trong đó một cá nhân thay đổi--một người, chỉ duy vị tư lệnh, và trong thời gian một tháng rưỡi, ta có một ê-kíp mới mẻ toàn bộ. Trước đây thường phẳng lờ như ngồi trên mông đít, chẳng chịu đi đâu, không biết đánh đấm. Chỉ thay đổi một người—là biến đổi toàn bộ.

- ABRAMS: Hôm nọ tôi đi ra ngoài, và được nghe một buổi thuyết tŕnh tuyệt hảo của Tướng Hiếu, Sư Đoàn 5. Đây là lần đầu tiên tôi ghé thăm Sư Đoàn 5 từ khi Tướng Hiếu về nắm sư đoàn này. Và tôi phải công nhận rằng - điều này không liên quan mấy đến cách thức sư đoàn hành sự, nhưng tới phẩm chất rất cao của buổi thuyết tŕnh, bao gồm một cuộc thảo luận rất ngay thẳng mà tôi cho là cũng rất chân thật về lực lượng nhân sự, t́nh trạng đào ngũ, đào ngũ của từng trung đoàn, và vấn đề tương tợ, ngay cả sự kiện số đào ngũ gia tăng, - một dấu chỉ không mấy tốt, lẽ đương nhiên, nhưng tôi phải nh́n nhận là có một khuynh hướng tiến triển trong nội bộ Sư Đoàn 5 đối với những vấn đề đại loại như vậy.

- WEYAND: Minh nói ông đă đệ tŕnh một tên, và Tướng Davison đệ tŕnh một tên, và Tướng Viên đă đệ tŕnh một tên cho tư lệnh mới của Sư Đoàn 5… Ông nói là tổng thống muốn một đại tá. Lư do ông muốn một đại tá là v́ ông quyết định các tư lệnh sư đoàn phải là nhừng người năng nổ và chiến đấu để tiến tới, và do đó ông không muốn đặt để cấp tá nắm chức chỉ huy tại các chức vụ giành cho sĩ quan cấp tướng. Ông muốn một người đang thành h́nh. Và đó là những tên mà họ đưa ra.

Khiêm, Trần Thiện

- COLBY: Tôi đi quanh với Thủ Tướng Khiêm trong một loạt thăm viếng bổ ích khác. Ông vừa mới được bổ nhiệm chức Phó Thủ Tướng đặc trách b́nh định… đi ṿng quanh từng quân đoàn ấy mà. Ông là một người rất ư là nóng tánh, quả thật vậy, đối với kiểu thuyết tŕnh đóng hộp--bắt ngưng lại sau khoảng năm phút và đuổi hầu hết mọi người ra khỏi pḥng, rồi ngồi xuống với chừng nửa tá người và thảo luận xem xét các vấn đề. Đă thăm QĐ III và IV hôm qua, và sẽ thăm QĐ I và II thứ ba. Ông đang t́m cách thật sự thúc đẩy các tư lệnh quân đoàn trong vùng này.

- ABRAMS: (liên quan đến Khiêm) Ông là một người đi thẳng vào vấn đề..

- ABRAMS: Thủ Tướng Khiêm—ông có vẻ, theo thiển ư tôi, dân sự hơn là một tướng lănh. Ông không phải một loại người quân sự già nua cứng ngắc. Ông phát biểu cho họ một triết lư, triết lư của tiến tŕnh dân chủ, triết lư của làng xă. Chính trị không xa lạ đối với Tướng Khiêm.

- ABRAMS: Thủ Tướng Khiêm đă lôi các bộ trưởng đi ra ngoài, và ông có tiếng là thủ tướng đi tham quan nhiều nhất. Điều đó cũng tốt. Và ông có thể cho là như vậy. Ông biết phải nói ǵ. Ông rất hoạt bát. Khi các tỉnh trưởng không chịu giao quyền xuống làng xă, ông nói với họ ai là người quan trọng—và chính là những người ở cấp làng xă. Họ không ở cấp thủ phủ tỉnh lỵ.

Khuyên, Đổng Văn

- ABRAMS: Anh chàng này là một trong những sĩ quan có khả năng nhất họ có trong quân lực của họ.

Là, Nguyễn Văn

- JACOBSON: Kể cũng lạ, v́ lần cuối chúng ta đi gặp thủ tướng có đề tài nói chuyện đổi Trí đi. Câu hỏi được đặt ra là làm quái ǵ được với một người quá thâm niên như vậy. Nhưng họ không nói như thể ông là một Patton của bất cứ ǵ. Chúng tôi đề nghị ông có thể trở nên Patton của ĐPQ va NQ. Chúng tôi không từ nan ǵ khả dĩ loại khử anh chàng phải gió Là, lẽ dĩ nhiên.

Lăm, Hoàng Xuân

- ABRAMS: Tôi không nghĩ Bộ TTM có thể có ảnh hưởng ǵ đối vấn đề đó [các cuộc hành quân của QLVNCH tại Vùng I CT]. Lăm tiếp xúc trực tiếp với tổng thống trong rất nhiều thứ. Trí dùng cơm với tổng thống một hay hai lần trong tuần. Ông tiếp nhận phép hành quân, từ tổng thống và Viên không can dự ǵ trong đó cả. Theo ư kiến tôi, Viên cố gắng hết sức ḿnh về mặt hành chánh và chăm lo canh chừng đàn vịt đi ngay hàng thẳng lối. Nhưng chiều hướng của chiến dịch không phát xuất từ ông. Và tay ông bị trói trong lănh vực này.

- ABRAMS: (liên quan tới câu hỏi của Chesarek về tin đồn Lăm sẽ thay thế Viên năm Bộ TTM): Chúng ta đă sống với t́nh trạng Viên ra đi từ 10 tháng nay. Và cứ mỗi tháng lại bắt đầu trở lại. Rồi phai mờ đi, và Viên coi bộ sung sướng, vân vân. Thế rồi lại bắt đầu lại.

- NICKERSON: Hăy coi cuộc tấn công của địch quân ngày 27 tháng giêng v́ âm lịch, và cũng v́ đó là lúc Tướng Lăm cho là sẽ đụng mạnh. Tôi không hiểu ông căn cứ vào đâu.

- ABRAMS: Th́ họ viếng các chiêm tinh gia. Chắc địch quân cũng làm điều dị đoan như vậy.

- ABRAMS: Và một trong các bài báo nói là, mà thôi bỏ qua—đương nhiên là một bài báo sai lầm! Và đây là trường hợp báo chí Mỹ viết những điều như vậy. Tôi thiết tưởng, theo lập trường của họ, đây là một cách quảng cáo cần nên phổ biến. Cũng có thể là các tư lệnh quân đoàn muốn ganh đua trong việc này. Có lẽ họ hiểu Lăm hơn là chúng ta. Thật vậy, ông đă đang lâm le hâm nóng như vậy. Ông ta muốn được biết như là Patton của Đường Ṃn Hồ Chí Minh!

Lan, Lữ Mộng

- PEERS: Tôi dự một buổi họp của tất cả các kế hoạch viên cao cấp ngày hôm qua, và tôi rất thán phục Tướng Lũ Lan.

Lung, Hoàng Ngọc

- ABRAMS: Trưởng Ban 2 QLVNCH, Đại Tá Lung là một chuyên nghiệp rất giỏi và rất tận tâm, hỗ trợ vởi một ban tham mưu tuyệt hảo và liên tục tiến bộ.

Minh, Dương Văn

- JACOBSON: Tướng Trần Văn Đôn đă đăi một bữa tiệc khá lớn bữa hôm nọ, ông và Minh Bự với 300 quan khách. Ông đă tuyên bố một số điều bổ ích.

- ABRAMS: Phải đấy, ông ấy là một tay khác. Và Minh Bự--Tôi không biết ông ta thật sự khôn khéo hay--.

- JACOBSON: Có thể chắc chắn—ông ta có nhiều thứ, nhưng ông ta không khôn khéo.

Minh, Nguyễn Văn

- WEYAND: […] Tôi nghĩ Tướng Abrams cũng như tôi hài ḷng v́ sự kiện Tướng Minh đứng đằng sau hỗ trợ Tướng Trí. Tướng Minh là một trung tướng trẻ trung đă thiết kế việc pḥng thủ Sài G̣n và là người thân tín của Tổng Thống Thiệu. Ông là một sĩ quan rất trung thành. Tôi thiết nghĩ ông sẽ như vậy đối với bất cứ ai làm tổng thống. Và ông cũng là một sĩ quan rất hiệu năng.

- WEYAND: Chúng ta có toàn bộ một bày mèo mới tới. Và tôi không biết sẽ cần bao nhiêu thời gian. Tôi thiết nghĩ, và đó có thể là trí tưởng tượng của tôi. Tôi ghi nhận một khác biệt quan trọng giữa phont thái lănh đạo, và lănh đạo thật sự hữu hiệu, của các anh chàng như Trưởng và Minh, những người trong thời gian chúng ta đang bàn đến từng là trung đoàn trưởng và sư đoàn trưởng, so với—nói tới thái cực kia—những Vĩnh Lộc và những Lữ Lan. Và bây giờ ngay cả nói đến một người như Lăm, xếp hạng đâu đó giữa Vĩnh Lộc và Lữ Lan. Nhưng quí vị thấy những tư lệnh quân đoàn này như những tư lệnh quân đoàn mà quí vị mong muốn có, những người hiểu biết, chẳng hạn, phát triển một kế hoạch hỏa lực, phối hợp các hỏa lực, chính xác, và tất cả các kỹ thuật quan trọng. Chúng ta từng hiểu rơ những điều đó cũng như các tiểu đoàn trưởng và trung đoàn trưởng của chúng ta, và đây—hôm nay tôi lên đó nghe Minh nói, và Minh đă giáo dục các sư đoàn trưởng và các trung đoàn trưởng của ông. Và tôi thiết nghĩ Trưởng chắc làm như vậy, v́ họ thoải mái với tất cả các điều đó. Và một trong các vấn đề của chúng ta, tôi thiết nghĩ ḿnh t́m thấy trong Lam Sơn 719 liên quan nhiều đến chiến lược và điều quân. Liên quan đến kỹ thuật, chẳng hạn phối trí các hỏa lực.

- ABRAMS: Quí vị lên đó và nghe Minh nói vấn đề nằm ở đâu, và thật là hi hữu v́ Minh giáp mặt với cùng một vấn đề tại đó, giống như chúng ta vấp phải tại Lào. Nghĩa là, thiết lập các căn cứ yểm trợ hỏa lực. Phản ứng của địch quân để đối phó là du kích quân, hỏa lực gián tiếp, và các đơn vị điều hợp dự trữ bên ngoài. Hỏa lực gián tiếp bắn vào, tất cả mọi người hụp đầu xuống, du kích quân nhảy vào dưới pháo kích, và ngoại trừ hủy diệt được hỏa lực gián tiếp khỏi lưng căn cứ yểm trợ hỏa lực, quí vị lănh đủ miếng thịt nướng trên đầu. Không thể để cục thịt đó lủng lẳng trên đầu. Có thể chịu đựng một ngày, hoặc ba hay bốn ngày, sau đó các đơn vị bạn hết chịu nổi. Cách duy nhất thảy miếng thịt đó đi là phải t́m ra pháo đội của hỏa lực gián tiếp và ít nhất là tấn kích nó và trừ khử nó đi. Và điều này đ̣i hỏi là phải biết cách dùng không quân chiến thuật, dùng các khả năng của loại vũ khí này, trực thăng vũ trang, pháo binh, và không kỵ. Và Minh có thể phác họa một sơ đồ cho tiểu đoàn trưởng, chỉ huy trưởng căn cứ yểm trợ hỏa lực, sư đoàn trưởng, và chỉ thị phải thi hành kế hoạch ra sao. Ông ta biết rơ phải làm ǵ, v́ ông đă trải qua kinh nghiệm đó. Ông đi thẳng bắt tay vào việc và giải quyết vấn đề gay cấn. Một anh chàng như Vĩnh Lộc--Trời ơi, sẽ chẳng có thể giải quyết vấn đề trong cả ngàn năm. Và chúng ta có một lô chỉ huy trưởng Mỹ không biết giải quyết vấn đề ra sao.

- ABRAMS: Nghe Minh, và nghe Trưởng, và các tư lệnh chiến đoàn đó, trời ơi—quí vị có thể chứng kiến sự ǵ đang diễn tiến ở đây. Những chỉ huy trưởng đích thực hiểu biết địch quân, và biết ư đồ địch, và biết khả năng chúng, và biết dùng chúng để đối phó.

Nam, Nguyễn Khoa

- JACOBSON: Bây giờ th́ họ tự tin vào khả năng của họ. Hăy coi trường hợp của Nam tại Sư Đoàn 7. Trước kia ông la hoảng, ‘chúng ta không thể hoà hợp với người Mỹ,’ và chịu bó tay. Bây giờ th́ ông tin tưởng và không c̣n quan ngại nữa.

Phú, Phạm Văn

- ABRAMS: […] Thế là cuối cùng họ đă chọn Phú, từng là một đại đội trưởng tại Điện Biên Phủ. Ông cũng rành rơi công việc nữa.

- ABRAMS: Tướng Phú, tư lệnh Sư Đoàn 1, là một trong số 15.759 người Việt. Ông là một đại đội trưởng tại Điện Biên Phủ. Và ông là một trong số 1.435 người, hay một trong số 9,1 phần trăm đă sống sót. Ông là người Việt duy nhất sống sót mang cấp bậc chỉ huy tại Điện Biên Phủ, và ông chỉ huy một đại đội. Một ít người Mỹ có khuynh hướng khinh miệt bọn người này như là bé con và coi vẻ hơi kỳ cục. Họ cũng có vẻ cứng rắn. Và điều ông nói vào cuối hành quân Lam Sơn 719? Ông nói, ‘Coi đấy, Điện Biên Phủ đếm ra 59 ngày. Trận này chỉ có 45 ngày.’ Cuộc chiến thật căm go tại Điện Biên Phủ. Rồi ông nói là Sư Đoàn 1 đă chiến đấu cừ tại Lào.

- ABRAMS: Và tôi luôn kết luận rằng Tướng Phú không nhập cuộc chỉ duy v́ đồng lương. Tôi nghĩ vậy .

Tám, Trần Ngọc

- ABRAMS: Liên quan đến Tướng Tám tại Lực Lượng Thế Giới Tự Do. Tôi muốn đối chất v́ ông là người nói là Vẹm kiểm soát hầu hết Nam Việt Nam

-AI ĐÓ: Ông chưa hề ra khỏi Sài G̣n th́ phải?

- ABRAMS: Ông lầm rồi, có chứ. Ông ta thăm viếng bản doanh Sư Đoàn Thái--bằng trực thăng. Và ông ta cũng, trong năm ngoái, thăm đơn vị Phi Luật Tân và ăn trưa ngoài đó ở Tây Ninh.

- POTTS: Thưa Đại Tướng, ông ta không hề tới dự các buổi thuyết tŕnh tại Bộ TTM.

- ABRAMS: Tôi không biết điều đó có tệ hại ǵ không, nhưng thật là dễ giận.

Thân, Lê Văn

- ABRAMS: Chỉ có thể mô tả cách điều quân và các chiến thuật bởi tất cả các lực lượng tại Quân Đoàn IV là tuyệt cú mèo … Tướng Thanh, tư lệnh quân đoàn--kế hoạch tấn công Mỏ Vẹt của ông được hoạch định cách thật là tuyệt hảo. Thật vậy, kế hoạch này khiến cho số c̣n lại kia trông như là đàn voi.

- ABRAMS: Một điểm khác cần nêu lên—ông [Thanh] tự phác họa lấy kế hoạch một ḿnh. Không một thành viên nào trong ban tham mưu ông hay biết tí ǵ về kế hoạch này cả. Tư lệnh phó của ông hoàn toàn mù tịt về kế hoạch này. Ông cất giữ trong túi áo. Ông có đưa cho Tướng McCown xem. Và ngày trước ngày hành quân khởi phát, ông tới thuyết tŕnh cho tư lệnh Sư Đoàn 9 điều ǵ phải làm, và cấm tư lệnh sư đoàn không được bàn thảo với ban tham mưu của ḿnh, và giao lại cuộc hành quân cho ông điều khiển thi hành. Thật là hết sẩy.

Thiệu, Nguyễn Văn

- CORCORAN: (liên quan đến b́nh định): Tổng Thống Thiệu rất quan tâm đến chương tŕnh b́nh định. Ông điều hành một buổi họp giống như một lớp học tại Leavenworth. Ông nằm ḷng rất kỹ càng.

- ABRAMS: Quí vị biết không, điều quan hệ nơi Thiệu [điều người ta chỉ trích ông] là ông tách rời ra khỏi quần chúng, ông không biết những ǵ đang xảy ra, và dân chúng không biết đến ông một tị nào. Ông tham dự rất trung thành mọi lớp học tại trung tâm huấn luyện Vũng Tàu.

Thịnh, Nguyễn Xuân

- ABRAMS: Chẳng hạn, tôi hiểu tại sao Tướng Thịnh, tư lệnh Sư Đoàn 25 lại được thăng lên trung tướng. Theo sự hiểu biết của tôi th́ tổng thống muốn thăng cấp trung tướng cho Tướng Minh của không lực để khi Kỳ bị loại ông không thể trở lại trong tư cách tư lệnh. Ông sẽ thấp cấp hơn, và tổng thống không muốn mang tiếng là đă làm như vậy. Do đó ông thăng cấp cho tất cả các thiếu tướng trong cùng khóa tại quân trường lên hàng trung tướng. Và Thịnh đồng khóa với Minh, và là một thiếu tướng, và đó là lư do ông được lên trung tướng. Tôi thiết nghĩ có bốn người như vậy.

Toàn, Nguyễn Văn

- ABRAMS: Ông quả đă xa vắng về mặt điều hành công việc khá lâu. Thành thử không quen rành với khí cụ hiện có. Họ [Kerwirn] biểu diễn cho ông xem các loại hỏa lực. Và đối với Trí tiếp vận không có hậu quả ǵ. Các cuộc hành quân từng đoàn công xa---‘Vứt bỏ mẹ chúng đi, chẳng cần đến chúng.’ Nhưng bây giờ ông thấy ư nghĩa của những điều này.

- ABRAMS: Tôi không nghĩ Bộ TTM có thể có ảnh hưởng ǵ đối vấn đề đó [các cuộc hành quân của QLVNCH tại Vùng I CT]. Lăm tiếp xúc trực tiếp với tổng thống trong rất nhiều thứ. Trí dùng cơm với tổng thống một hay hai lần trong tuần. Ông tiếp nhận phép hành quân, từ tổng thống và Viên không can dự ǵ trong đó cả. Theo ư kiến tôi, Viên cố gắng hết sức ḿnh về mặt hành chánh và chăm lo canh chừng đàn vịt đi ngay hàng thẳng lối. Nhưng chiều hướng của chiến dịch không phát xuất từ ông. Và tay ông bị trói trong lănh vực này.

- ABRAMS: (liên quan tới câu hỏi của Chesarek về tin đồn Lăm sẽ thay thế Viên năm Bộ TTM): Chúng ta đă sống với t́nh trạng Viên ra đi từ 10 tháng nay. Và cứ mỗi tháng lại bắt đầu trở lại. Rồi phai mờ đi, và Viên coi bộ sung sướng, vân vân. Thế rồi lại bắt đầu lại. Có ư nghĩ là Tướng Trí có thể thay thế Viên. Trí là bạn rất thân cận với tổng thống, gặp tổng thống hai hay ba buổi tối mỗi tuần và đại loại như vậy. Nhưng Tướng Trí không được khỏe . Ông uống thuốc viên và chích thuốc vân vân. Ông là một chiến thuật gia giỏi, tuy nhiên tôi đă chỉ cho tổng thống thấy là, tuy tôi thán phục chiến thuật Tướng Tri, thật sự Tướng Trí chiến đấu tại Quân Đoàn III với lính dù, thủy quân lục chiến, và biệt động quân, và không làm ǵ để cải tiến mức chiến đấu của --. Quả thật vậy, tôi chỉ cho tổng thống thấy mức chiến đấu của hai sư đoàn kia lụi bại xuống đều đều. Chúng tồi bại hơn từ khi được cấp phát M16, hơn cả lúc trước. Và điều đó thấy rơ trong thống kê.

- ABRAMS: Hôm qua tôi đọc hai bài báo này trong tuần báo Newsweek và Time, cả hai đề cập đến Tướng Trí. Một bài có đề tựa ‘Patton của Mỏ Vẹt.’ Không, những bài này mô tả như ‘tư lệnh tí hon gan dạ của lực lượng QLVNCH hồi phục’ hay đại loại như vậy. Có một h́nh cho thấy ông đang ngậm một cục kẹo dưới một cây dừa, ‘đâu đó tại lănh thổ Căm Bốt’, bài báo nói vậy. Chúng ta có thể cười giỡn về điều này, nhưng trong tṛ chơi khác, tôi thiết nghĩ địch quân ḍm ngó rất kỹ lưỡng chuyện này. Ai đó trên trời có thể tạo ra những anh hùng từ chuyện này.

- POTTS: Ba hay bốn tuần trước ông ta là một anh chàng tham nhũng hạng gộc.

- ABRAMS: Và một bài viết, nhưng thôi bỏ qua—đương nhiên là một bài báo sai lầm! Và đây là trường hợp báo chí Mỹ viết những điều như vậy. Tôi thiết tưởng, theo lập trường của họ, đây là một cách quảng cáo cần nên phổ biến. Cũng có thể là các tư lệnh quân đoàn muốn ganh đua trong việc này. Có lẽ họ hiểu Lăm hơn là chúng ta. Thật vậy, ông đă đang lâm le hâm nóng như vậy. Ông ta muốn được biết như là Patton của Đường Ṃn Hồ Chí Minh!

- JACOBSON: Kể cũng lạ, v́ lần cuối chúng ta đi gặp thủ tướng có đề tài nói chuyện đổi Trí đi. Câu hỏi được đặt ra là làm quái ǵ được với một người quá thâm niên như vậy. Nhưng họ không nói như thể ông là một Patton của bất cứ ǵ. Chúng tôi đề nghị ông có thể trở nên Patton của ĐPQ va NQ. Chúng tôi không từ nan ǵ khả dĩ loại khử anh chàng phải gió Là, lẽ dĩ nhiên.

- ABRAMS: Tôi thiết nghĩ phát biểu như vậy cũng đúng thôi .

- ABRAMS: Nhớ lại một cuộc hành quân khi Trí không xuất quân được ngày thứ hai v́ thứ ba, theo chiêm tinh gia của ông—là ngày xấu nhất trong cả năm. Và do đó ông không xuất quân được cho măi đến thứ tư. Và ông làm như vậy. Thật là điên rồ!

- WEYAND: Trí có thể--nếu chúng ta có vấn đề th́ đó là chính là ông ta. Ông là một quân nhân chuyên nghiệp xuất chúng thật đấy, nhưng ông không có tinh thần đồng đội. Và chúng ta không cho là ông có khả năng thay thế công việc của Viên. Tuy nhiên trong tư cách một tư lệnh chiến trường ông thật là đáng nể v́, như vụ Căm Bốt chứng minh.

- ABRAMS: Trí có quan niệm cũ xưa công việc của ông là tiêu diệt địch. Tôi thiết tưởng các cuộc hành quân tại Căm Bốt chống các Công Trường 5, 7 và 9 là tốt đẹp.

- WEYAND: Tôi đồng ư.

- ABRAMS: Tiện đây, hôm nọ tôi nói chuyện với Tướng Viên, tôi đưa ư kiến có thể Sư Đoàn 2 QLVNCH có tiến triển trong lănh vực hữu hiệu năm nay so với năm ngoái. Và Tướng Viên nói, ‘Kể ra th́ Tướng Toàn không quản đốc sự việc như Tướng Trưởng.’ Ông nói, ‘Tướng Trưởng ra chỉ thị, rồi đi đến mọi nơi và xem mọi nơi có thi hành đúng theo chỉ thị không.’ Ông nói, ‘Tướng Toàn không làm như vậy.’ Thế rồi tôi chuyển qua chuyện khác. Tôi thiết nghĩ đây là một điều rất bén nhạy, một nhận xét rất đúng. Ông thừa nhận—ông đồng ư—là có tiến triển trong cách hành xử của Sư Đoàn 2 QLVNCH, nhưng ông lưu ư là không nên đặt Sư Đoàn 2 ngang hàng với Sư Đoàn 1 QLVNCH.

- POTTS: Tướng Trưởng, tư lệnh Sư Đoàn 1, rất là đáng nể v́. Ông là tư lệnh sư đoàn giỏi nhất.

- ABRAMS: Ông vạch định đường lối. Rồi đi ṿng quanh tới từng đơn vị, mất khoảng bốn hay năm ngày, để xem đường lối của ông có công hiệu không. Lẽ đương nhiên là phải công hiệu rồi!

- WEYAND: Tôi biết Tướng Abrams rất đỗi khích lệ về việc bổ nhiệm của Trưởng và Dzu vào hai chức vụ [tư lệnh quân đoàn] này, và theo cái nh́n của ông th́ lần đầu tiên từ khi ông ở đây, có bốn tư lệnh quân đoàn hội đủ tư cách chuyên nghiệp, trong sạch--chắc chắn theo tiêu chuẩn của họ nếu không của chúng ta--những nhà lănh đạo tự nhiên, và hoàn toàn ư thức đến các vấn đề trước mắt và biết cân nhắc mức độ ưu tiên của mọi sự việc. […] Trưởng … tôi không ǵ nhiều nói về ông, v́ ông cũng đă có nhiều tiếng tăm, v́ từng chỉ huy Sư Đoàn 1--thật ra th́, theo số quân trong tay, ông phải phối hợp hơn là hai sư đoàn. Ông đă chứng tỏ tài lănh đạo xuất chúng trong một thời gian lâu dài. Ông hoàn toàn thanh liêm. Đồng thời, từ khi ông xuống Quân Đoàn IV ưu tiên các công việc ông đặt ra tại quân đoàn, sự năng động—lời khen ông có từ miệng John Vann và Mc Cown cao đến độ khó tin. Coi bộ chúng ta có một t́nh trạng hết sức tốt đẹp.

- ABRAMS: Trở lui lại đầu tháng 5 tổng thống triệu tôi đến bàn về các cuộc hành quân vượt biên. Và rồi ông muốn bàn về đề tài lănh đạo. Chúng tôi bàn đến trường hợp Trưởng. Tổng thống khởi sự với tư lệnh quân đoàn. Ông nói, ‘Bắt đầu từ Vùng Phi Quân Sự và đi xuống tới Cà Mâu và nói cho tôi biết về các tư lệnh,’ và tôi đă nói--một lượng giá. Ông nói, ‘nếu tôi phải thuyên chuyển một vài tư lệnh quân đoàn, tôi phải thêm ai vào?’ Lúc đó tôi nói với ông là một người mà tôi tiến cử, không một tí ngần ngại, và với ḷng khiêm nhượng của một người Mỹ không tật sự hiểu rơ người Việt, là Tướng Trưởng. Tôi thiết nghĩ ông đă chứng tỏ nhiều lần và trong mọi cảnh huống—b́nh định, hành quân, bất cứ trường hợp nào, tôi đi vào một số trường hợp khác, vân vân. Rồi ông nói, ‘Ai có thể chỉ huy Sư Đoàn 1 QLVNCH?’ Và tôi đưa ra một số đề nghị. Họ có vấn đề về cấp bậc--một số thuộc về vấn đề đại tá trẻ và vân vân. Nhưng rồi tôi nói với Tổng Thống Thiệu lư do duy nhất một tư lệnh sư đoàn hữu hiệu là v́ chính ḿnh biết rơ tất cả mọi tiểu tiết trong vấn đề đánh giặc. Phải kể đến giây kẽm gai cần giăng ra, tổ chức ban tham mưu, truyền tin, điều động nhân sự, t́nh cảnh quân nhân--họ có đủ quân cụ không, họ có đủ quần áo không, họ có đủ ăn uống không, họ có được trả lương không, vợ con họ có được chăm sóc không. Và tôi nói tư lệnh phải biết thấu rơ tất cả những điều đó. Đó là phương cách duy nhất để các trung đoàn trưởng kính nể sư đoàn trưởng, v́ họ đều sống qua chuyện đó và biết rơ điều đó.Và nếu không th́ không nắm được đơn vị. Tôi nói điều đó c̣n khó khăn hơn trong trường hợp Sư Đoàn 1 QLVNCH, v́ Tướng Trưởng là loại người như vậy. Đó là cái mà sư đoàn đă hưởng thụ được bấy lâu nay--một người biết cặn kẽ và biết mọi khía cảnh của đời lính. Và ông đă chiếm được sự kính nể của mọi người. Họ kính nể ông v́ con người ông, v́ ông biết rơ hơn ai hết, và họ biết ông am tường về công việc của họ.

- ABRAMS: Tướng Trưởng, theo nhận xét của tôi là sĩ quan chuyên nghiệp giỏi nhất QLVNCH có tại chiến trường.

- ABRAMS: Các đơn vị c̣n lại cần phải có thời gian để tổ chức lại, trang bị lại, vân vân. Sự thay đổi bằng cách gửi Tướng Trưởng lên đó thật là khả quan. Ông lên đó và nắm quyền chỉ huy Sư Đoàn 1 năm 1966 khi Phật Giáo đang nổi giậy với khoảng nửa sư đoàn theo phe Phật Giáo chống lại chính phủ. Nội hai năm ông biến cải thành một sư đoàn thiện chiến nhất, và sư đoàn đóng tại vùng Huế.

- ABRAMS: Trong cuộc Tấn Công Tết Mậu Thân 1968, đêm trước đó, ông phát động bất thần môt hành quân tập dượt về thông tin, và ông không hài ḷng với kết quả. Bản doanh ông ở trên đó tại góc của Thành Nội Huế. Thành thử đêm hôm sau ông và ban tham mưu ông lại phát động bất thần một hành quân tập dượt về truyền tin và báo động khác với sư đoàn. Và đó là lúc ông gặp gió. Khi khói tan biến ngày hôm sau, địch đă chiếm giữ trọn Huế. Ông có một tiểu đoàn trong Huế. Các trung đoàn nằm ngoài tại nhiều vị trí của Thừa Thiên và Quảng Trị. Ông chiếm cứ một góc Thành Nội nơi bản doanh ông đóng quân và địch quân kiểm soát tất cả phần c̣n lại. Và là khởi điểm ông giải quyết vấn đề. Tôi có mặt trên đó suốt thời gian. Ông quả là một người b́nh tĩnh—không khi nào nóng nảy và không khi nào bấn loạn. Và vào khoảng 25 tháng 2 ông đẩy địch quân ra khỏi Huế. Đó là một tiến tŕnh thanh toán từng ngôi nhà, từng khu một, một loại chiến đấu bẩn thỉu nhất. Do đó Tướng Trưởng là tượng trưng tại phần đất đó của cả nước đối vớic cái ǵ tốt đẹp nhất cho ngựi Việt.

- ABRAMS: Tôi không nghĩ Bộ TTM có thể có ảnh hưởng ǵ đối vấn đề đó [các cuộc hành quân của QLVNCH tại Vùng I CT]. Lăm tiếp xúc trực tiếp với tổng thống trong rất nhiều thứ. Trí dùng cơm với tổng thống một hay hai lần trong tuần. Ông tiếp nhận phép hành quân, từ tổng thống và Viên không can dự ǵ trong đó cả. Theo ư kiến tôi, Viên cố gắng hết sức ḿnh về mặt hành chánh và chăm lo canh chừng đàn vịt đi ngay hàng thẳng lối. Nhưng chiều hướng của chiến dịch không phát xuất từ ông. Và tay ông bị trói trong lănh vực này.

- ABRAMS: Ngày hôm nọ khi tôi đến gặp Tướng Viên..., ông tốn rất nhiều th́ giờ cố gắng dụ tôi giải thích cho ông v́ lư do kỳ quặc ǵ mà chính phủ của chúng ta lại bắn hỏa tiễn lên cung trăng vào ngày 13. Trời đất ơi, ai cũng biết điều đó! Thật là không tưởng tượng nổi! Tôi nói, 'Tôi hiểu, nhưng ông thấy họ toàn là dân khoa học gia. Họ không ư thức đến tất cả những điều khác bên ngoài.

- ABRAMS: Từ khi tôi đến đây, tôi chưa thấy khi nào Tướng Viên nói dối với tôi. Trong những vấn đề ông cảm thấy không được phép trả lời, ông chỉ nói là không trả lời được. Ông cũng chẳng nói, ‘Tôi không biết.’ Ông sẽ nói, ‘Tốt hơn là tôi không nói về chuyện này.’ Có thể là tôi bị lừa dối trong bốn năm này, nhưng tôi cố gắng không bị như vậy. Và tôi cũng thường nói với ông Shackley về điểm này. Ông Shackley thường tiếp xúc trực tiếp với Tướng Viên về một số vấn đề, những vấn đề ông đích thân đi gặp Tướng Viên. Và đó cũng là lượng giá của ông về Tướng Viên.

[The Abrams Tapes 1968-1972, Lewis Sorley, Texas Tech University Press, 2004]